Yıllar önce bir gece geç saatlerde, kız kardeşim Güney Doğu İngiltere’nin yapraklı yollarından eve doğru giderken, garip bir hayvan arabasının farlarına fırladı ve hızla bir çalılığın içinde kayboldu. Kanguru akrabası Avustralya ve Papua Yeni Gine’ye özgü olmasına ve kesinlikle Oxfordshire’a özgü olmamasına rağmen, bunun bir valabi olduğundan emin olduğunu söyledi . Tepkimiz bir İngiliz ailesinden beklenecek türdendi: nazik bir şüpheci. Karanlıktı, karşılaşma kısaydı ve insan beyni kesinlikle yanılabilir. O zaman, kesinlikle yanılmış olmalıydı.

Kız kardeşim, Birleşik Krallık’ta vahşi valabilerin varlığı doğrulandığında ve hatta filme alındığında sonunda haklı çıkacaktı . Yine de, onun deneyimi, varlıkları hala tartışma konusu olan yaratıklar olan kriptidlerle karşılaştığını iddia edenlerden çok da farklı değil. Yeti, Bigfoot ve Loch Ness Canavarı sadece bir başlangıç; küçük ama kararlı bir kriptid avcıları topluluğu, Moğol Ölüm Solucanı, Bal Adası Bataklık Canavarı ve Skunk Maymunu gibi şüpheli yaratıkların varlığını kanıtlamaya adanmıştır.

Bu zafersiz bir arayış değil. 20. yüzyılın başlarında, Endonezya’daki misafirperver olmayan bir adada yaşayan korkunç dev bir kertenkeleye dair hikayeler, yakındaki Flores Adası’nda görevli etkileyici isimli bir Hollandalı teğmen olan Jacques Karel Henri van Steyn van Hensbroek araştırıp artık ünlü olan Komodo Ejderi’nin bir fotoğrafıyla geri dönene kadar folklor olarak reddedildi . Sözde efsaneden kesin gerçeğe geçiş yapan diğer hayvanlar arasında ördek gagalı ornitorenk, dev kalamar ve okapi (veya orman zürafası) yer alır.

Bununla birlikte, tutumlar yavaş yavaş değişse de , kriptozooloji -alanın gerçek adını vermek gerekirse- hâlâ bir sahte bilim olarak kabul ediliyor. Peki, kriptid avcıları neden itibarlarını riske atmaya devam ediyor ve sonuçta hangi efsanevi canavarların o kadar da efsanevi olmadığını keşfedebiliriz? Türlerin yok oluşunun endişe verici boyutlara ulaştığı bir çağda , belki de yeni bir yaşam keşfetme arayışı fazladan bir acı taşıyor. Aşağıda toplanan makaleler her iki soruya da cezbedici bir bakış açısı sunuyor.

Umutsuzca Güve Adam’ı Arıyor (Tara Isabella Burton, The Hedgehog İncelemesi , Mayıs 2020)
Tara Isabella Burton’ın bu harika eserinde, hem kriptozoolojinin tarihine dair büyüleyici bir genel bakış hem de onu yönlendiren psikolojiye dair içgörülü bir keşif sunan çok fazla keyif alınacak şey var. Burton, keşfedilemez olanı ortaya çıkarma konusundaki kalıcı arzumuz ile modern çağa eşlik eden gizem ve büyüdeki algılanan azalma arasında bağlantılar kurarak ilgi çekici bir yetenekle yazıyor. Kriptozoolojiye olan ilginin, rasyonel ve öngörülebilir bir dünyanın sınırlarının ötesinde, “başka” bir şeye inanma yönündeki doğuştan gelen, ancak çoğu zaman bastırılmış isteğimizle bağlantılı olduğunu ikna edici bir şekilde savunuyor.

Burton ayrıca kriptozoolojiyi, Rönesans boyunca bilimsel örneklerin belgelenmesi ve kategorilendirilmesine adanmış, her eğitimli beyefendinin evinde tutulan bir oda olan Wunderkammern’in yükselişi olarak tanımladığı “paralel ve zıt” olarak tanımladığı şekilde araştırıyor. Daha da ileri gidip modern kriptozoolojinin bilim ve büyü alemleri arasında benzersiz bir yer işgal ettiğini savunuyorum. Sonuç olarak, mantıktan çok inanca dayanan bir arayıştır. Yine de, bir özneyi hayal gücünden gerçeğe taşımayı da amaçlar. Bigfoot’un var olduğu kanıtlanırsa daha mı mutlu olurduk? Yoksa günlük, sıradan, açıklanabilir olana karışıp sonunda hiç olmadığı kadar az bir şeye mi dönüşürdü? Bu mükemmel makalenin ortaya çıkardığı sorular bunlar.

Aydınlanma Çağı ataları gibi, çağdaş kriptozooloji de aynı tuhaflık ve büyülü bir dünya açlığına dayanmaktadır. Fenomenin çağdaş yinelemesinin, 1950’lerin daha geniş savaş sonrası iyimserliği sırasında ilk büyük canlanışını görmesi anlamlıdır; bu, alanın atalarından biri olarak sık sık övülen Belçikalı zoolog Bernard Heuvelmans’ın 1955’te Bilinmeyen Hayvanların İzinde adlı kitabını yayınlamasıyla olmuştur. (Heuvelmans ayrıca kriptozooloji ve kriptid terimlerini de ortaya atmıştır .) İğrenç kardan adam ve Nandi ayılarına adanmış girişlerin yanı sıra ornitorenkler ve gorillerin incelemelerini içeren Heuvelmans’ın kitabı, bilimsel kayıtların henüz gerçeğe dönüşmediği yaratıklarla dolu bir dünyanın potansiyelini kutluyor.

“Dünya hiçbir şekilde tam anlamıyla keşfedilmedi,” diye yazıyor Heuvelmans girişinde. “Neredeyse tüm coğrafyasını bildiğimiz doğru, keşfedilecek daha büyük adalar veya kıtalar yok. Ancak bir ülke haritada olduğu için sakinleri hakkında her şeyi bildiğimiz anlamına gelmez. Horatio’nun felsefesinde hayal edilenden daha fazla şey gökte ve yerdedir .” 1 Ne teknolojik ilerleme ne de bilimsel genişleme, iğrenç kar adamının (veya Bigfoot’un veya Mothman’in) orada olabileceği hoş olasılığını ortadan kaldıramaz.

Edmund Hillary Yeti’yi Aradığında (Tom Ward, Atlas Obscura , Şubat 2022)
Bu sürükleyici hikaye bizi 1960’taki Nepal’e geri götürüyor ve Tom Ward’un etkileyici nesri, iki yıkıcı küresel savaşın sonuçlarıyla hâlâ başa çıkmaya çalışan bir dünyayı etkisi altına alan atmosferi ana hatlarıyla anlatmada muhteşem bir iş çıkarıyor. Ward’un da belirttiği gibi, çatışmaların istemeden ortaya çıkan bir sonucu, halkın bir zamanlar korkutucu derecede uzak olduğu düşünülen topraklardan haber almaya alışmış olmasıydı ve bu, dünyanın dört bir yanındaki insanların hayal gücünü yakalayan bu birinci sınıf macera hikayesinin sahnesini hazırladı. Bu tür tüm hikayelerin bir kahramana, cesaret ve cüretkarlığın hayat boyu süren figürüne ihtiyacı vardır ve Yeni Zelandalı dağcı ve hayırsever Sir Edmund Hillary bu tanıma mükemmel bir şekilde uyuyordu.

Yedi yıl önce, Hillary ve Sherpa Tenzing Norgay, Everest Dağı’nın zirvesine ulaşan ilk dağcılar olmuşlardı ve bu başarılarından dolayı Hillary, Britanya İmparatorluğu Nişanı Şövalye Komutanı olarak atanmıştı. (Tesadüfen, dağcının başarısının haberi İngiltere’ye Kraliçe II. Elizabeth’in taç giyme töreni günü ulaştı.) Bundan önce Hillary, II. Dünya Savaşı sırasında Kraliyet Yeni Zelanda Hava Kuvvetleri’nde Catalina amfibi uçağında navigatör olarak görev yapmıştı.

Ancak 1960’ta dağcı kendini oldukça farklı bir görevde buldu. Yeti’nin (diğer adıyla Abominable Snowman) varlığına dair söylentiler yüzyıllar öncesine, hatta bin yıllara dayanıyordu ve Hillary, Şerpaların böyle bir yaratığın gerçekten var olduğuna inandığının gayet farkındaydı. Günümüzde Yeti, Loch Ness Canavarı’nın yanında “eğlenceli saçmalık” kategorisine girerek B filmlerinin vazgeçilmezi haline geldi. 1960’ta durum böyle değildi; Hillary’ninki, daha saf ve gizemli bir zamanın geçişini işaret eden, iyi finanse edilmiş ve oldukça yetenekli bir keşif gezisiydi.

1950’lerde Everest’i fethetme yarışı kızıştığında, iddia edilen yeti gözlemlerinin sayısı da arttı. Batılı izleyiciler, insan ile hayvan arasında bir yerde olan bu evrimsel akşamdan kalmalık hakkında haberlere meraklıydı. Belki de vahşi doğanın uçlarında akıl almaz canlıların hayatta kaldığını ve en önemlisi, onları barındıracak kadar vahşi yerin hala var olduğunu düşünmek rahatlatıcıydı.

40 Yıl Önce FBI’dan ‘Bigfoot’ Saçını Analiz Etmesini İstedi ve Hiçbir Zaman Geri Dönüş Almadı. Ta ki Şimdiye Kadar. (Reis Thebault, The Washington Post , Haziran 2019)
Sahte bilim olarak tüm ününe rağmen, kriptozooloji kanıtları doğrulamak için bilimsel yöntemlere güvenir, ister görüntülerin ve ayak izlerinin uzman analizi olsun, ister bu hikayede olduğu gibi DNA testi olsun. On yıllardır süren bu parça iki büyüleyici konuyu bir araya getiriyor: Bu alana tepeden bakan kapıcılar tarafından onaylanan, inkar edilemez kanıtı ortaya çıkarmanın cezbedici olasılığı ve böyle bir şeyi güvence altına almaya çalışırken olağanüstü uzunluklara gidenlerin hikayeleri.

Bigfoot, kardeş yayınımız The Atavist’in son sayısı olan ” The Truth Is Out There “de de önemli bir yer tutuyor .

Buradaki kahramanımız, 1970’lerden beri yorulmak bilmeyen arayışları sayesinde Bigfoot araştırma topluluğunda özel bir yer edinen kripto avcısı Peter Byrne. Byrne, efsanevi yaratıkla ilk kez çocukken uyku vakti hikayeleriyle karşılaşmış olsa da, farkındalığı II. Dünya Savaşı’nın sonunda Hindistan’da görev yaptığı sırada tutkuya dönüşmüş; Bigfoot’un varlığının kesin olduğu Nepal halkıyla da o zaman tanışmış. Byrne, hayatı boyunca Himalayalar’a beş keşif gezisi yapmış ve dağlarda toplam 38 ay geçirmiş.

Böyle bir özveriye hayran olmamak kabalık olurdu, ancak kripto avcılığı yüksek riskli bir oyundur: Kötülenen bir alanda çalışırken fon bulmak için mücadele etmek, bir gün saplantınızı haklı çıkarma ve adınızı tarih kitaplarına taşıma umuduyla. 1977’de Byrne zar attı, şüpheli Bigfoot saçından bir örnek FBI’a gönderdi ve test etmeleri için onları teşvik etti. Kırk yıl sonra FBI geri yazdı. Eğer henüz ne olacağını bilmek istemiyorsanız, benden daha sert bir maddeden yapılmışsınız.

Byrne geldiğinde, ağaçların birbirine yakın durduğunu fark etti – geniş omuzları ve büyük ayakları olan bir şeyin temiz bir çıkış yapması için çok dar bir alan. Ve orada, yerden üç ila beş fit yükseklikte, kabuğa takılmış, onu idée fixe’sine, Kuzey Amerika kültüründe yer alan heybetli bir hominid olan sasquatch’a bir adım daha yaklaştıracağını umduğu bir tutam saç ve deri parçası gördü.

Chupacabras’ı Kovalamak (Asher Elbein, Texas Observer , Ekim 2016)
Birçok kitlesel toplumsal olgu gibi, yaygın panik dalgalar halinde gelir ve sıklıkla toplulukları ve bireyleri şaşırtıcı şekillerde etkileyebilir. Garip veya rahatsız edici bir şeyin tek bir görülmesi, genellikle hikayenin sansasyonel medya raporları ve hazır ve gergin görgü tanıkları tarafından beslenen bir geri bildirim döngüsü aracılığıyla büyümesi ve mutasyona uğramasıyla birlikte çok daha fazlasına dönüşür. Bu tür durumlar yaygındır ve kayıtlı tarihe kadar uzanır. Erken Viktorya dönemi Londra’sında, Spring-Heeled Jack olarak bilinen gizemli bir yaratık gece sokaklarını terörize ediyordu. Ortaçağ Alsas’ında, tuhaf bir “dans hastalığı” şehrin her yerine yayıldı. Muhtemelen en ünlü örnekte, Mothman lakaplı garip bir varlık 1960’larda Batı Virginia, Point Pleasant’ı rahatsız etti. Paranormal haberlerin takipçileri arasında, bu tür olaylar için bir isim bile var: kanat çırpışları.

Özünde, bu tür olaylar sert bilimden çok insan psikolojisiyle ilgilidir ve bundan dolayı daha az büyüleyici değildir. Kanıt için, 1990’ların ortalarında sığırları öldürme eğilimi ona İspanyolca chupar (emmek) ve cabra (keçi) kelimelerinden türemiş bir isim veren köpek benzeri bir yaratık olan Chupacabra etrafında dönen tartışmaya dönelim. Chupacabra hikayeleri devam ediyor ve modern efsanelerin nasıl dolaştığına ve büyüdüğüne dair büyüleyici bir örnek sağlıyor. Bu rahatsız edici canavarın kanıtını belgelemek için sayısız girişimde bulunuldu ve daha birçok girişimde bulunulacağı kesin. Asher Elbein’in mükemmel uzun metrajlı filmi hikayeyi anlatmakta iyi bir iş çıkarıyor.

Ancak chupacabra her zaman Lone Star Eyaletinin bir sakini değildi ve her zaman bir köpeğe benzemiyordu. Yaratığın ilk görüldüğü iddia edilen zamandan bu yana geçen 21 yılda, bu yaratık dikenli sırtlı bir uzaylı, kanatlı bir kanguru veya bir goblin, yırtıcı bir maymun veya alışılmadık derecede hırslı bir mangustaydı. Hikayenin yalnızca bir yönü sabit kaldı: Chupacabra karanlık çalılıklarda ve boş çöllerde dışarıda ve sizin hayvanlarınızı istiyor.

Şeytan Jersey’e İndi (Frank Lewis, Philadelphia City Paper , Ekim 1997)
Gazeteci Frank Lewis, en kalıcı kriptidlerimizden biri hakkındaki bu yazısında yararlanabileceği zengin bir malzeme dokusuna sahip. Jersey Şeytanı (bazen Leeds Şeytanı olarak da bilinir) büyük ihtimalle tarihi toprakları kuzeydoğu Amerika Birleşik Devletleri’ne yayılan yerli bir halk olan Lenape efsanelerinden kaynaklanmaktadır. Lenape’ler ona “M’Sing” adını vermişlerdir; deri kanatlı, geyik benzeri gizemli bir yaratık. Canavar, modern halini Devrim öncesi Amerika’ya ve 13. kez hamile olduğunu keşfettikten sonra çocuğu lanetleyen ve doğumundan sonra garip, çarpık ve kanatlı bir yaratığa dönüşen Jane Leeds (genellikle Anne Leeds olarak anılır) adlı bir kadınla ilgili popüler bir halk masalına borçludur. 19. yüzyılın başlarında efsane New Jersey’de her yerde mevcuttu. 1859’da Atlantic Monthly ayrıntılı ve çağrışımlı bir açıklama yayınladı ve bugüne kadar görülmeye devam ediyor. (Popüler kültür tasvirleri de bunu gösteriyor: Bu listedeki diğer yaratıkların çoğu gibi, Jersey Şeytanı da popüler bir X-Files bölümünün odak noktası haline geldi.)

Burada büyüleyici olan şey, bilimsel şüpheciliğin yükselişine rağmen bu tür hikayelerin nesilden nesile aktarılarak devam etmesidir. Belki de bunun bir kısmı, geleneksel olarak insanları bir araya getiren ve kolektif aidiyet duygusunu besleyen topluluk ve dolayısıyla toplumsal hikayeler ve mitlere olan ihtiyacımızdan kaynaklanmaktadır. Peki bu, New Jersey sakinlerinin Şeytan’la yakın karşılaşmalar yaşamaya devam etmesinin nedenini açıklayabilir mi? Neye inanırsanız inanın, bu muhteşem makale, Jersey’in kendi kriptidinin uzun yaşamı boyunca alınmış görkemli ayrıntılar ve alıntılarla dolu ve kesinlikle sizi cevaplar aramak için daha fazla makaleyi kovalamaya sevk edecektir.

Yaklaşık 6 fit uzunluğundaki canavar ön tamponundan en fazla 3 fit uzakta duruyordu; ayaklarını göremiyordu, o kadar yakınlardı. İnce tüyleri tek renkti, açık kahverengi veya bej, bir deve gibi, ama öne doğru eğik bir yapıya, kısa ön bacaklara ve bir kangurunun uzun, kalın kuyruğuna sahipti. Başından kısa, yuvarlak boynuzlar, sırtından küçük kanatlar çıkıyordu. Bugüne kadar yüzünü tam olarak tarif edemiyordu; ifade neredeyse insaniydi.

“Doğrudan bana baktı,” diyor. “Sadece üzgün küçük bir şeye benziyordu. Her neyse, ona üzüldüm.”