Betondan yapılmış bir heykel gibi, Brutalist bir bina 20. yüzyılın kalbinden ortaya çıkar. Eğitimli göz, cesur çizgilerini, ham maddelerini, öz kutlamasını, ayırt edici formlarını ve ışığın iç mekanına nüfuz etme şeklini fark eder.

Ekranda, Brady Corbet’in yeni filmi “The Brutalist” (10 adaylıkla Oscar adayı – 6 Şubat’tan itibaren Yunan sinemalarında gösterime girecek) bir dizi tema sunuyor. Macaristan doğumlu Yahudi mimar ve Holokost’tan kurtulan Laszlo Toth, Amerika Birleşik Devletleri’ne göç eder. Weimar Cumhuriyeti’nin Bauhaus Okulu’nda eğitim gören Toth, savaş sonrası Amerika’da – özgürlüğü ve yenilikçiliğiyle kutlanan bir ülkede – giderek Modernist bir mimari vizyonu somutlaştırmaya başlar.

Toth kurgusal bir karakter olmasına rağmen, Estonya doğumlu Amerikalı Louis Kahn ve özellikle bir zamanlar Whitney Amerikan Sanatı Müzesi’nin bulunduğu Breuer Binası’nın tasarımcısı Macar-Alman Marcel Breuer gibi ikonik Brutalist figürlerin ruhunu yansıtıyor.

Soğuk Savaş sonrası dünyada (ve birçok örneğinin bulunduğu Yunanistan’da) ortaya çıkan Brutalist akım, estetiğin jeopolitiğine dair yeni bakış açıları sunarak hem dünden hem de gelecekten bahsetmeye devam ediyor.

1950’ler, 60’lar ve 70’lerin binaları -genellikle soğuk veya çirkin olarak nitelendirilir- Modernizmin zarif çizgilerinden koptu. Kentsel yaşam, çalışma alanları ve işveren, yaratıcı ve kullanıcı arasındaki ilişkiye dair yeni bir anlayışı benimsediler. Şimdi, zamanın patinasını edinmiş olan bu yapılar, onları korumaya adanmış gruplara bile ilham verdi.

Bir kopuş ruhu
“Brutalist” bize 20. yüzyıldan kalma bakış açılarını hatırlatıyor. Şehirlerimizin Brutalist bölümünü yeniden ziyaret ediyor ve estetik etkisini yeniden gözden geçirmemiz için bizi zorluyor. Brutalizmi bir kopuş ruhuyla ilişkilendiren bir bakış açısı var. Brutalizm’in, geçen yüzyılda yayıldığı şekliyle Modernizmin son bölümlerinden birini temsil ettiği iddia edilebilir, ancak miras alınan Modernist bakış açısını cesurca yeniden yorumluyor ve hatta “kirletiyor”.

Sinema ile sıklıkla iç içe geçen mimari, King Vidor’un yönettiği ve Gary Cooper’ın New York’un gökdelenlerinin fonunda bireysellik vizyonunu somutlaştıran çığır açan bir mimar olarak başrol oynadığı “The Fountainhead” (1949) gibi klasikleri anımsatır. Bu film, 1940’lar, 50’ler ve 60’larda fikirleri yeni bir “dine” dönüşen ve Thatcher ilkelerini haber veren, nesnelciliğin sadık bir savunucusu olan Rus-Amerikalı yazar ve filozof Ayn Rand’ın klasik bir kitabından esinlenmiştir.

1950’ler, 60’lar ve 70’lerin binaları -genellikle soğuk veya çirkin olarak nitelendirilir- modernizmin zarif çizgilerinden koptu. Kentsel yaşama dair yeni bir anlayışı benimsediler

Bireysellik, irade, kararlılık ve yenilikçilik iştahıyla yönlendirilen 20. yüzyıl ortası mimari referansları, Modernist hareketlerin mirası ışığında kaçınılmaz olarak estetik ve ideolojik bir yeniden değerlendirmeye tabi tutulur.

Belki de Brutalizm, kendi başına özerk bir bölüm oluşturur. Alman-Amerikalı mimar Ludwig Mies van der Rohe tarafından savunulan şık yaklaşım olan Modernizm’in aksine, Brutalizm embriyonik bir formda olsa da, savaş sonrası dünyasının toplumsal taleplerini içerir ve salt formdan çok mesajı önceliklendirir. Bir tür sosyal demokrat mimariyle iletişim kurar ve ABD, Britanya, Almanya veya SSCB ve Doğu Avrupa’da olsun, belirgin estetik dallara açılır. Birçok açıdan Soğuk Savaş mimarisidir.

Son yıllarda, zamanın geçişinin nostalji yarattığını ve sadık takipçilere ilham verdiğini hatırlatan meraklılar tarafından oluşturulan “SOS Brutalism” gibi gruplar ortaya çıktı. Bu savunucuların çoğu, hem yoğun kent merkezine hem de dış mahallelerine dağılmış çok sayıda Brutalist mimari örneğinin bulunduğu Atina’ya bile çekiliyor. Brutalist mimariyi kurtarma çabaları, İngiltere’deki büyük Brutalist binaların yıkılmasının kültürel miras hakkında yeni fikirleri teşvik ettiği 2000 yılı kadar erken bir tarihte başladı.

Atina’nın mirası
Genel halk için Brutalizmin değeri tartışmalı bir konu olabilir. Değeri her zaman hemen belli olmaz. Örneğin Atina’da, dar Tarella Caddesi’nin köşesindeki Agios Pavlos semtindeki 22 Mezonos Caddesi’ndeki çok katlı otoparka sık sık hayranlık duyarım; burada bir dizi Neoklasik ev korunmuştur. Atina’daki bazı binalar Brutalizm sınırında olsa da, diğerleri belirgin şekilde Brutalist ve dikkate değerdir – örneğin İskoç mimar Sir Basil Spence ve Emmanouil Vourekas işbirliğiyle Stadiou ve Korai caddelerinin kesiştiği noktadaki Alpha Bank binası. 23 Omirou Caddesi’nde bulunan Attica Bank’ın genel merkezi, Michael Photiadis tarafından tasarlanan tamamen Brutalist bir yapıda yer almaktadır. Diğer örnekler arasında, Ploutarchou ve Ypsilantou caddelerinin kesiştiği noktada bulunan İngiliz Büyükelçiliği binası (Eric Bedford, Ioannis Antoniadis ve Evangelos Vassiliadis tarafından), Konstantinos Dekavallas tarafından Valaoritou ve Voukourestiou caddelerinin kesiştiği noktada bulunan bina ve Ippokratous Caddesi 67 ve Skoufa Caddesi 29 numaradaki yapılar sayılabilir.

Banliyölerde ve dış mahallelerde, Lazaros Kalyvitis ve Yorgos Leonardos tarafından tasarlanan, Hymettus Dağı eteklerindeki Atina Üniversitesi kampüsündeki İlahiyat Bölümü; Alexandros Tombazis tarafından Lykovrisi’nin kuzeybatı banliyösünde bulunan ve Georges Batzios Architects tarafından güzelce restore edilip yenilenen eski AGET Iraklis binası; ve Tombazis tarafından Atina’nın kuzeyindeki Halandri’de Ethnikis Antistaseos Caddesi’nde inşa edilen Difros apartman kompleksi gibi dikkate değer örnekler bulunmaktadır. Bölgede endüstriyel, konut ve ofis binalarında çok daha fazla örnek bulunmaktadır.

Brutalizm’e dair bu yeni uluslararası bakış açısı, geçmişi yeniden inceleme ve onu doğduğu kültürel bağlamdan ayırma yönündeki çağdaş bir arzuyla yönlendiriliyor. Bu, fikirleri, itirazları ve rüyaların bir arzu tuvaline yansıtılmasını sağlayan bir zaman yolculuğu. 20. yüzyıldan giderek uzaklaşılması sürekli olarak hem mekan hem de zorunluluk yaratıyor.