Shemsi Gara, 30 yıl boyunca Kosova’daki bir kömür madeninde dev bir ekskavatör çalıştırdı ve yüzünü kaplayan ve solunum yollarına giren zehirli tozları çıkardı. Ev hayatı da pek iyi değildi: madenin beslediği elektrik santralleri sürekli olarak köyünün üzerine dumanlar saçıyordu.

Gara, üç yıllık tedavinin akciğer kanserini kontrol altına alamamasının ardından Pazar günü 55 yaşında hayatını kaybetti. Son günlerinde yürüyemez halde, evdeki bir kanepede yatıyordu, bitkin ve acı içindeydi, bir makine ölmekte olan vücuduna oksijen pompalıyordu.

“Ona yardım etmek istediğimi söyleyip durdum ama yapamadım,” dedi Çarşamba günü oturma odasında arkadaşlarıyla yas tutan eşi Xhejlane. “O, ‘Acımı yalnızca Tanrı bilir’ derdi.”

Dünyanın büyük bir bölümü fosil yakıt kullanımını azaltmaya çalışırken, Batı Balkan ülkelerindeki kirlilik, evsel ısıtma, eski kömür santralleri, eski arabalar ve sorunu çözmek için para eksikliği nedeniyle inatla yüksek kalmaya devam ediyor.

Dünya çapında hava kalitesini takip eden internet sitelerine göre, Sırbistan’ın başkenti Belgrad ve Bosna’nın başkenti Saraybosna gibi nispeten küçük şehirler günlük küresel hava kirliliği listelerinde sıklıkla en üst sıralarda yer alıyor.

Bunun sağlık açısından maliyetli sonuçları olabileceği gibi, daha sıkı emisyon standartları uygulayan Avrupa Birliği’ne katılma umutlarını da tehlikeye atabilir.

Belgrad’daki Yenilenebilir Enerji ve Çevre Düzenleme Enstitüsü düşünce kuruluşunun direktörü Mirko Popovic, “Bölgede hava kirliliğini azaltacak kaynak yok” dedi.

Avrupa Komisyonu’nun Kasım ayında yayınladığı rapora göre, AB’de yenilenebilir enerjinin benimsenmesiyle birlikte net sera gazı emisyonları 1990’dan bu yana yaklaşık yüzde 40 oranında azaldı.

Batı Balkan ülkeleri karbon emisyonlarını azaltma sözü verdi ancak ekonomik sıkıntılar bu konuda ilerlemeyi yavaşlattı.

Avrupa’nın en fakir ülkelerinden biri olan Kosova, gücünün %90’ından fazlasını kömürden üretiyor. Dünya Bankası, kömürsüz bir ekonomiye geçişin 4,5 milyar avroya mal olacağını tahmin ediyor.

Kirliliğin etkisi bölge genelinde, özellikle kış aylarında açıkça görülüyor.

Bu hafta Belgrad’ı sis kapladı, Saraybosna ise kirlilik tuzağı görevi gören bir vadide yer alıyor. Kirlilik seviyelerini takip eden IQAir’e göre, Bosna başkentinin hava kalitesi Salı günü dünyanın en kötüsü olan “tehlikeli” olarak sınıflandırıldı.

Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp’te, maske takan yerel halk, yakınlardaki karlı dağları günlerce göremiyor.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, çevre kirliliğine bağlı ölüm oranı nispeten yüksek; Bosna’da 100.000 kişide 114, Sırbistan ve Karadağ’da ise yaklaşık 100 kişi. Bu oran Almanya’da yalnızca 45, Fransa’da ise 29.

Gara, Pazartesi günü Kosova’nın başkenti Priştine’nin dışında bulunan Obilic’teki bir mezarlığa gömüldü. Mezar başında, yas tutanlar kömürü madenden enerji santrallerine taşıyan yakındaki bir konveyör bandının tıkırtısını duyabiliyorlardı.

Gara’nın doktoru Haki Yaşari, Gara’nın kanserinin kömür madeninde geçirdiği yıllara ve kirletici enerji santrallerine bağlı olduğunu söyledi.

Jashari, Obilic’te kanser oranlarının son iki yılda iki katından fazla arttığını söyledi – bunun bir nesil boyunca kirleticilere maruz kalmanın sonucu olduğunu ekledi. Daha da kötüleşeceğini bekliyor.

Kosova Enerji Bakanlığı, Reuters’a yaptığı açıklamada, emisyonları azaltma konusunda kararlı olduklarını ve yenilenebilir enerji projelerine yatırım yaptıklarını ve mevcut santralleri geliştirdiklerini söyledi.

Jashari, keşke daha fazla şeyin daha erken yapılmasını istiyordu.

“AB’nin bir parçası olsaydık tesisleri kapatırlardı. Bu kabul edilemez.”